De onvermijdelijke werkelijkheid van de bouwfout
In de bouw is de ambitie steevast gericht op perfectie, maar de realiteit toont een ander beeld: bouwfouten zijn helaas onvermijdelijk. Of het nu gaat om een verkeerd gelegde leiding, een constructieve afwijking of een esthetische misser, elke tekortkoming die de beoogde kwaliteit, veiligheid of functionaliteit van een bouwwerk aantast, valt onder de noemer 'bouwfout' of 'gebrek'. Dergelijke gebreken kunnen hun oorsprong vinden in elke fase van een project: van een onzorgvuldig ontwerp en de materiaalkeuze tot een foutieve uitvoering of gebrekkig onderhoud na oplevering. De directe oorzaken zijn divers, variërend van onvoldoende kennis en tijdsdruk tot slechte communicatie of een te lage aannemingssom die de kwaliteit onder druk zet.
Wie is aan zet: de verdeling van verantwoordelijkheid
De bouwketen kent meerdere partijen, elk met hun eigen rol en daarmee samenhangende aansprakelijkheid. Het is een misvatting te denken dat er één schuldige is; de verantwoordelijkheid is vaak versnipperd.
De aannemer draagt de primaire verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het werk conform tekeningen en bestek. Dat betekent dat hij moet zorgen voor een vakkundige uitvoering en het coördineren van eventuele onderaannemers. Een cruciale doch vaak onderschatte plicht van de aannemer is de waarschuwingsplicht: als hij kennelijke fouten in het ontwerp opmerkt, dient hij de opdrachtgever hiervan op de hoogte te stellen. Doet hij dit niet, dan kan hij medeverantwoordelijk worden gehouden voor de gevolgen.
De architect is verantwoordelijk voor een deugdelijk ontwerp en het toezicht op de uitvoering. Zijn aansprakelijkheid richt zich met name op ontwerpfouten, zoals verkeerde maten of onjuiste constructieberekeningen. Vergelijkbaar is de positie van de constructeur, wiens kerntaak ligt bij de stabiliteitsberekeningen en het ontwerp van de draagconstructie. Fouten in deze berekeningen komen voor zijn rekening.
De opdrachtgever zelf heeft ook verplichtingen. Bij de oplevering rust op hem een onderzoeksplicht voor zichtbare gebreken. Wat redelijkerwijs te ontdekken valt en niet wordt gemeld, komt na oplevering vaak voor zijn risico. Bovendien is de eigenaar in de gebruiksfase expliciet wettelijk verantwoordelijk voor de blijvende constructieve veiligheid van het bouwwerk.
Contractuele kaders en wettelijke termijnen
De spelregels voor aansprakelijkheid worden voor een groot deel bepaald door de contractuele afspraken, vaak vastgelegd in gestandaardiseerde voorwaarden:
- De Uniforme Administratieve Voorwaarden voor de uitvoering van werken en van technische installatiewerken 2012 (UAV 2012) regelen de rechtsverhouding tussen opdrachtgever en aannemer. Ze bevatten bepalingen over aansprakelijkheidsbeperkingen en vervaltermijnen, die afwijken van het Burgerlijk Wetboek. De recente wijzigingen in de UAV 2012 (2025) als gevolg van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) per 1 januari 2024, hebben de aansprakelijkheid van de aannemer na oplevering verruimd voor niet-ontdekte gebreken, tenzij hij kan aantonen dat deze hem niet toe te rekenen zijn.
- De Nieuwe Regeling 2011 (DNR 2011) is van toepassing op adviesopdrachten en omvat de relatie tussen opdrachtgever en adviseurs zoals architecten en constructeurs. Volgens artikel 13 DNR 2011 is een adviseur aansprakelijk voor zijn toerekenbare tekortkoming. De aansprakelijkheid van de adviseur is daarin beperkt in aard (doorgaans alleen directe schade), tijd (doorgaans vijf jaar na voltooiing van de opdracht) en omvang. Na melding van een gebrek, heeft de opdrachtgever twee jaar de tijd om een rechtsvordering in te stellen, op straffe van verval van recht.
- Het Burgerlijk Wetboek (BW) geldt als basis. Artikel 7:758 BW stelt dat na oplevering het werk voor risico van de opdrachtgever komt en de aannemer is ontslagen van aansprakelijkheid voor gebreken die de opdrachtgever redelijkerwijs had moeten ontdekken. Voor verborgen gebreken gelden wettelijke verjaringstermijnen die ruimer zijn dan die in de UAV, vaak tot twintig jaar voor bouwwerken om het gebrek te ontdekken en twee jaar nadat erover is geprotesteerd om een vordering in te stellen.
Een bijzondere vorm is de tienjarige aansprakelijkheid voor ernstige gebreken die de stabiliteit of stevigheid van een gebouw aantasten. Deze termijn kan niet contractueel worden ingekort of gewijzigd.
De financiële realiteit van herstel en schade
De financiële gevolgen van bouwfouten kunnen aanzienlijk zijn. Herstelkosten kunnen hoog oplopen, en daarbovenop komen vaak de kosten van gevolgschade. De opdrachtgever heeft in beginsel het recht om herstel te vorderen van geconstateerde gebreken. Indien de aannemer weigert te herstellen, kan de opdrachtgever onder bepaalde voorwaarden het herstel door een derde laten uitvoeren op kosten van de aannemer. Dit vraagt echter vaak om zorgvuldige juridische stappen om financiële risico's te vermijden.
Een belangrijk aandachtspunt is de vergoeding van esthetische gebreken. Indien de herstelkosten van een puur esthetisch gebrek buiten proportie zijn in verhouding tot het belang van de opdrachtgever, kan de rechter oordelen dat genoegen genomen moet worden met een schadevergoeding die niet gelijk is aan de herstelkosten.
Conflictvoorkoming in de praktijk
De beste manier om hoofdpijn over bouwfouten te voorkomen, ligt in preventie en heldere afspraken. Een zorgvuldig opgesteld contract, waarin de verantwoordelijkheden, termijnen en de toepassing van algemene voorwaarden (UAV 2012, DNR 2011) expliciet zijn vastgelegd, is de eerste verdedigingslinie.
Goede communicatie tussen alle bouwpartners is essentieel; onduidelijkheden moeten direct worden besproken en gedocumenteerd. Verder zijn grondige inspecties van cruciaal belang. Bij de oplevering van het werk moet een gedetailleerd proces-verbaal worden opgesteld waarin alle geconstateerde gebreken nauwkeurig worden vastgelegd. Dit geldt voor zowel zichtbare gebreken als voor de documentatie van de goede staat van het werk, mede door de verschuiving van de bewijslast onder de Wkb. Regelmatige bouwtechnische keuringen, ook na oplevering, kunnen helpen verborgen gebreken tijdig op te sporen en erger te voorkomen.
Gebruikte bronnen
- https://www.dfisc.be/aansprakelijkheid-in-de-bouw/
- https://lawandmore.nl/
- https://www.dorhout.nl/2015/05/26/aansprakelijkheid-van-de-adviseur-in-de-bouw/
- https://legalnews.be/bouw-vastgoed/mag-ik-gebrekkige-werken-door-een-derde-laten-herstellen-op-kosten-van-de-onderaannemer-het-hof-van-cassatie-versoepelt-de-voorwaarden-argus-advocaten/
