Bouwbesluit 2012 en de evolutie naar het Besluit bouwwerken leefomgeving
Wie spreekt over 'Bouwbesluit 2025' duidt feitelijk op de gestage, maar significante evolutie in de Nederlandse bouwregelgeving. Er bestaat geen enkel, nieuw document met die naam dat het Bouwbesluit 2012 integraal vervangt. De kern van de recente aanscherpingen en toekomstige ontwikkelingen is veelal verankerd in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl), dat sinds 1 januari 2024 het grootste deel van het Bouwbesluit 2012 heeft opgenomen onder de Omgevingswet. Deze transitie omvat niet alleen een herschikking van wetgeving, maar introduceert ook inhoudelijke veranderingen die diep ingrijpen op de bouwtechnische realiteit, financiële afwegingen en juridische verantwoordelijkheden binnen de sector.
Energieprestatie: van EPC naar BENG en NTA 8800
De meest ingrijpende wijziging op het gebied van energieprestatie is de overgang van de Energieprestatiecoëfficiënt (EPC) naar de eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG). Deze verandering is sinds 1 januari 2021 van kracht voor alle nieuwbouw, zowel in de woning- als utiliteitsbouw, en vloeit voort uit Europese richtlijnen (EPBD) en het Nederlandse Energieakkoord.
De BENG-eisen zijn gedefinieerd aan de hand van drie indicatoren:
- De maximale energiebehoefte in kilowattuur per vierkante meter gebruiksoppervlak per jaar (BENG 1). Deze eis richt zich op het beperken van de benodigde energie voor verwarming en koeling, en voor utiliteitsbouw ook voor verlichting, door onder meer goede isolatie en luchtdichtheid van de gebouwschil.
- Het maximale primair fossiel energiegebruik, eveneens uitgedrukt in kilowattuur per vierkante meter gebruiksoppervlak per jaar (BENG 2). Hierbij telt al het gebouwgebonden energiegebruik, inclusief installaties en hulpenergie, mee.
- Het minimale aandeel hernieuwbare energie in procenten (BENG 3). Dit stimuleert het gebruik van duurzame energiebronnen zoals zonne-energie of warmtepompen.
Een aanvullende eis voor woningbouw is de TOjuli-indicator, die het risico op oververhitting in de zomer moet beperken, met name in goed geïsoleerde en luchtdichte woningen. De berekening van de energieprestatie wordt uitgevoerd volgens de Nationale Technische Afspraak (NTA 8800), die de NEN 1068 heeft vervangen. Technisch gezien vereist dit een integrale benadering van gebouwontwerp, waarbij keuzes in isolatie, oriëntatie, glasoppervlak en installaties nauw op elkaar moeten worden afgestemd. Financieel gezien leiden de BENG-eisen tot hogere initiële bouwkosten, waarbij prognoses varieerden van 4-8% tot 11-16% afhankelijk van het type gebouw, al zijn sommige hogere schattingen later genuanceerd. Deze hogere investeringen worden echter doorgaans gecompenseerd door lagere energielasten gedurende de levensduur van het gebouw.
Veiligheid: voortdurende aanscherpingen en preventie
Op het gebied van veiligheid, met name brandveiligheid en constructieve eisen, kent het Bouwbesluit (nu Bbl) een continue aanscherping. Hoewel de basisprincipes van het Bouwbesluit 2012 voor brandveiligheid (denk aan compartimentering, vluchtroutes en materiaaleisen) robuust waren, zijn er sindsdien diverse updates doorgevoerd, met name voor complexe en hogere gebouwen. De regelgeving volgt hierbij de technische ontwikkelingen en incidentanalyses, wat leidt tot actualisaties van onderliggende NEN-normen. De nadruk ligt op de functionaliteit en effectiviteit van brandveiligheidsvoorzieningen, zowel in ontwerp als in uitvoering.
Binnenklimaat: gezondheid en comfort centraal
De eisen aan het binnenklimaat zijn de afgelopen jaren eveneens aangescherpt, met een groeiende focus op gezondheid en comfort van de gebruikers. De ventilatie-eisen, die voorheen al in het Bouwbesluit 2012 waren vastgelegd in termen van luchtvolumestromen, zijn cruciaal. Nieuwbouw moet voldoen aan minimale ventilatiecapaciteiten, waarbij de NEN 1087 de bepalingsmethode levert. Er is een verschuiving te zien van natuurlijke naar (geforceerde) mechanische ventilatie om constante luchtverversing te garanderen.
Echter, de discussie over binnenluchtkwaliteit reikt verder dan enkel minimale ventilatiecapaciteit. Er klinken steeds vaker geluiden om de regelgeving te verankeren in prestatie-eisen, gekoppeld aan CO2-concentratie, fijnstof en koolmonoxide, in plaats van enkel inrichtingseisen. Deze roep benadrukt het belang van een gezond binnenmilieu, dat een directe invloed heeft op productiviteit en welzijn. De uitdaging ligt in het balanceren van de energieprestatie (denk aan luchtdicht bouwen) met de noodzaak van voldoende verse lucht zonder onnodig energieverlies. De eerder genoemde TOjuli-eis is een direct voorbeeld van een aanscherping die het thermisch comfort en daarmee de gezondheid in de zomer beoogt te verbeteren.
De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb): een paradigmaverschuiving
Parallel aan de inhoudelijke aanscherpingen van het Bouwbesluit/Bbl is de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) per 1 januari 2024 gefaseerd in werking getreden voor gevolgklasse 1 bouwwerken. De Wkb is geen wijziging van de technische eisen zelf, maar verandert fundamenteel de manier waarop de bouwkwaliteit wordt geborgd en wie daarvoor verantwoordelijk is. Het doel is de bouwkwaliteit te verbeteren en de rechtspositie van de opdrachtgever te versterken.
Onder de Wkb verschuift de verantwoordelijkheid voor de kwaliteitscontrole van gemeenten naar private kwaliteitsborgers en de aannemer zelf. Dit betekent dat aannemers nu aansprakelijk zijn voor gebreken die bij oplevering niet zijn ontdekt, tenzij zij kunnen bewijzen dat het gebrek niet aan hen toe te rekenen is. Deze verhoogde aansprakelijkheid maakt een zorgvuldig opleverdossier en een robuust kwaliteitssysteem tijdens het hele bouwproces onontbeerlijk. De financiële realiteit is dat de Wkb kan leiden tot hogere projectkosten door de noodzaak van intensievere documentatie, controles en de inschakeling van een kwaliteitsborger. Echter, dit moet op termijn resulteren in minder bouwfouten, hogere kwaliteit en minder discussie achteraf.
Een integrale blik op de bouw van morgen
De aanscherpingen sinds Bouwbesluit 2012, geculmineerd in het Bbl, de BENG-eisen en de Wkb, markeren een duidelijke trend: van voorschrijvende regels naar prestatiegerichte eisen die een integrale aanpak vereisen. Het optimaliseren van energieprestatie, veiligheid en binnenklimaat is geen kwestie meer van losse onderdelen, maar vraagt om een doordacht en gecoördineerd proces van ontwerp tot realisatie. De financiële realiteit wijst op hogere initiële investeringen, maar de belangen van duurzaamheid, gezondheid en een hogere bouwkwaliteit wegen zwaar. Het vereist van bouwprofessionals niet alleen technische expertise, maar ook een diepgaand begrip van de juridische context en de bereidheid om te investeren in kwaliteitsborging en transparantie. Alleen zo kan de sector voldoen aan de steeds hogere eisen en de verwachtingen van de maatschappij.
