De wettelijke context: een waterdichte deadline?
De status van de septic tank in 2025 is een bron van aanhoudende onduidelijkheid. Waar het vroegere 'Besluit lozing afvalwater huishoudens' (Blah) per 1 januari 2024 is ingetrokken, bepaalt de nieuwe Omgevingswet, met onderliggende regels in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal), nu de kaders voor afvalwaterlozingen. De kern blijft echter ongewijzigd: huishoudelijk afvalwater moet adequaat worden gezuiverd voordat het in het milieu terechtkomt, zeker als een aansluiting op het openbare riool ontbreekt.
De belangrijkste regel is vaak de zogenaamde '40-meter-regel': als een perceel binnen 40 meter van een openbaar vuilwaterriool ligt, is aansluiting hierop in de meeste gevallen verplicht. Is dit niet het geval, dan dient de eigenaar zelf voor een Individuele Behandeling van Afvalwater (IBA) te zorgen. De 'oude' eenvoudige septic tank volstaat hierbij vaak niet meer. Zo hebben veel waterschappen de eis gesteld dat deze vervangen moeten worden door een 'verbeterde septic tank' die feitelijk neerkomt op een IBA klasse-1. Waterschap Scheldestromen hanteert hiervoor bijvoorbeeld een termijn tot 31 december 2027. Het ongezuiverd lozen van afvalwater is nergens meer toegestaan.
Hoe werkt een septic tank precies – en waar wringt de schoen?
Een traditionele septic tank is een relatief simpel, ondergronds systeem dat huishoudelijk afvalwater (oorspronkelijk vaak alleen toiletwater of 'zwart water') opvangt. De werking berust op een proces van bezinking en anaërobe afbraak. Vaste stoffen zakken naar de bodem en vormen slib, terwijl lichtere delen, zoals vetten, boven komen drijven. Tussen deze lagen bevindt zich het enigszins gezuiverde vloeibare afvalwater. Door bacteriële activiteit wordt het organisch materiaal in het slib gedeeltelijk afgebroken.
Het effluent, het gezuiverde water dat de tank verlaat, heeft echter een beperkte zuiveringsgraad. Oude septic tanks, vaak met een inhoud van 1 tot 2 kubieke meter, voldoen niet meer aan de huidige lozingseisen, die ook vaak 'grijs water' (douche, keuken, wasmachine) vereisen. Stoffen als chloor en agressieve schoonmaakmiddelen kunnen de biologische processen in de tank ernstig verstoren, waardoor de zuivering verder afneemt. De schoen wringt hier: de maatschappelijke en wettelijke eisen aan waterkwaliteit zijn de afgelopen decennia aanzienlijk toegenomen, terwijl de basiswerking van een conventionele septic tank daar niet in meegroeide.
Alternatieven op tafel: van IBA tot aansluiting op de riolering
Wanneer aansluiting op het openbare riool niet mogelijk of verplicht is, biedt een Individuele Behandeling van Afvalwater (IBA) uitkomst. Deze systemen zuiveren huishoudelijk afvalwater decentraal en effectiever dan een traditionele septic tank. Er worden verschillende IBA-klassen onderscheiden, die elk een hogere zuiveringsgraad vertegenwoordigen:
- Een IBA klasse 1, de meest basische variant, is in feite een verbeterde septic tank. Deze heeft doorgaans drie compartimenten en een minimale inhoud van 6 kubieke meter, gericht op de verwijdering van zwevende stoffen en een beperkte biologische afbraak van organisch materiaal onder anaërobe omstandigheden. Dit is veelal de minimale wettelijke eis waar geen rioolaansluiting mogelijk is.
- Een IBA klasse 2 gaat een stap verder door actieve beluchting toe te voegen, waardoor aërobe bacteriën het afvalwater efficiënter en sneller zuiveren. Dit resulteert in een significant betere verwijdering van zwevende stoffen en biologische zuivering.
- IBA klasse 3, verder onderverdeeld in 3A en 3B, biedt de hoogste zuiveringsgraad. Klasse 3A verwijdert naast zwevende stoffen ook stikstof, terwijl klasse 3B ook fosfaat uit het water haalt. Deze systemen dragen het meest bij aan een verminderde milieubelasting.
De voorkeur van overheden gaat echter altijd uit naar aansluiting op een centraal rioolstelsel dat het afvalwater naar een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) leidt. Dit wordt beschouwd als de beste beschikbare techniek voor waterzuivering. In het buitengebied, waar rioolaansluiting vaak te kostbaar of technisch onhaalbaar is vanwege grote afstanden, blijven IBA-systemen de meest pragmatische en milieuvriendelijke oplossing.
De financiële realiteit: kosten en baten van verduurzaming
De overstap van een verouderde septic tank naar een compliant systeem of een aansluiting op het riool brengt aanzienlijke investeringen met zich mee. De kosten voor een IBA-installatie variëren, waarbij de unit zelf tussen de €5.425 en €7.895 kan kosten, afhankelijk van de klasse en capaciteit. De plaatsing kan daar nog eens circa €2.750 bovenop komen. De totale kosten over een periode van 40 jaar, inclusief plaatsing en exploitatie (energie, chemicaliën, slibafvoer, onderhoud), kunnen oplopen tot gemiddeld €10.600 exclusief btw. Hogere IBA-klassen (2 en 3) vereisen doorgaans meer onderhoud vanwege de mechanische componenten zoals blowers.
Aansluiting op de gemeentelijke riolering is ook geen goedkope optie. Kosten kunnen bestaan uit de aanschaf en aanleg van een pompinstallatie (circa €4.312 en €978.56 exclusief btw) en de directe aansluitkosten op het gemeentelijke riool (circa €3.680). De perceeleigenaar is vaak zelf verantwoordelijk voor de aanleg op eigen terrein tot aan de erfgrens, en in sommige gevallen ook voor de aansluiting op de hoofdriolering.
Om deze investeringen te stimuleren, bieden sommige waterschappen en gemeenten financiële prikkels. Zo is er de mogelijkheid van een korting op de verontreinigingsheffing voor huishoudens die een IBA klasse 2 of 3 installeren, wat neer kan komen op een jaarlijkse besparing van circa €135. Daarnaast zijn er soms subsidies beschikbaar, al variëren deze sterk per regio en periode. Een waterschap als Hollandse Delta had bijvoorbeeld voor 2025 geen specifieke subsidies voor IBA, terwijl de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) in België wel projectoproepen voor subsidies tot €3.500 hanteerde voor IBA's. Het is cruciaal voor eigenaren om proactief de mogelijkheden bij hun eigen gemeente en waterschap te onderzoeken.
