Stikstofregels en de bouw: hoe zit het in 2025?
De bouwpraktijk staat onverminderd onder hoogspanning als het gaat om stikstof. Waar de sector zelf slechts een fractie van de totale stikstofemissie veroorzaakt, loopt een aanzienlijk deel van de bouwprojecten – naar schatting tienduizenden – toch vertraging op of komt zelfs stil te liggen. Deze paradox toont de complexe wisselwerking tussen milieubeleid en de noodzaak tot bouwen, een spanning die in 2025 alleen maar verder is aangescherpt door recente juridische ontwikkelingen en technologische updates.
De vergunningplicht: meer dan alleen een getal
De kern van de stikstofproblematiek voor de bouw ligt in de vergunningplicht. Deze treedt in werking wanneer een bouwproject mogelijk leidt tot stikstofdepositie op stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. Het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) en de Omgevingswet vormen het juridische kader waarbinnen deze beoordeling plaatsvindt. Sinds 1 januari 2020 ontbreekt een Wnb-vergunningplicht als een project *niet* leidt tot een toename van stikstofdepositie op overbelaste stikstofgevoelige natuurwaarden. Echter, de interpretatie van 'geen toename' is cruciaal en is recentelijk aanzienlijk verscherpt.
Een belangrijke wijziging betreft het 'intern salderen', waarbij stikstofuitstoot binnen een project werd gecompenseerd. Uitspraken van de Raad van State in december 2024, onder andere in de Rendac-zaak, hebben verregaande gevolgen: intern salderen is nu in veel gevallen vergunningplichtig geworden, daar waar dit voorheen soms zonder extra vergunning mogelijk was. Dit betekent dat zelfs als u binnen uw eigen project de stikstofuitstoot balanceert, u mogelijk alsnog een natuurvergunning moet aanvragen als de depositie niet aantoonbaar afneemt of nul is. De Raad van State oordeelde dat bij een voortoets voor stikstof alleen 'standaardonderdelen' in de berekening mogen worden meegenomen, wat de lat voor vergunningvrij bouwen hoger legt.
Daarnaast is de plicht tot het nemen van adequate maatregelen om stikstofuitstoot te beperken tijdens bouwwerkzaamheden expliciet vastgelegd in artikel 7.19a Bbl. Dit omvat ook de bouw- en sloopfase, waarin materieel en transport de voornaamste bronnen van stikstofoxiden (NOx) zijn.
AERIUS Calculator 2025: het onmisbare rekeninstrument
Voor het inzichtelijk maken van de stikstofdepositie is de AERIUS Calculator het landelijke, verplichte rekeninstrument. Vanaf 7 oktober 2025 is de geactualiseerde versie van de AERIUS Calculator (versie 2025) beschikbaar en verplicht te gebruiken voor nieuwe vergunningsaanvragen onder de Omgevingswet. Deze update bevat de meest recente inzichten uit wetgeving, metingen en wetenschappelijk onderzoek over stikstofuitstoot en -neerslag. Belangrijke wijzigingen zijn onder andere geactualiseerde emissiefactoren voor wegverkeer, zeescheepvaart en bepaalde stalsystemen. Ook zijn de bronkarakteristieken voor mobiele werktuigen nu per vermogensklasse in plaats van per sector vastgelegd, wat een fijnere nuancering mogelijk maakt.
De calculator berekent op basis van ingevoerde data (zoals type machines, draaiuren, transportbewegingen en locatie) welke stikstofemissie een project heeft en welke depositie hiervan plaatsvindt op Natura 2000-gebieden. Het model houdt rekening met factoren als weersomstandigheden, landgebruik en achtergrondconcentraties. De uitkomsten zijn maatgevend voor het verkrijgen van een vergunning. Het correct invoeren van gegevens, waaronder spreiding bij punt- en lijnbronnen en specifieke bronkarakteristieken voor mobiele werktuigen, is hierbij cruciaal.
Invloed op kleine en grote projecten: van eengezinswoning tot infrastructuur
De impact van de stikstofregels is voelbaar bij projecten van elke schaal. Hoewel grotere woningbouwprojecten of bedrijfsuitbreidingen logischerwijs een grotere stikstofuitstoot genereren en daardoor vaker een natuurvergunning vereisen, kan zelfs de bouw van een enkele eengezinswoning in de nabijheid van een Natura 2000-gebied depositie veroorzaken. Voor de bouw van eengezinswoningen op meer dan 150 meter van een Habitatrichtlijngebied kan overigens wel vaak gemotiveerd worden dat de impactscore kleiner is dan 1%. Echter, projecten in de gebruiksfase, zoals verkeersgeneratie van en naar nieuwe woningen, tellen ook mee in de berekening.
De sector zet in op het verlagen van de uitstoot door het elektrificeren van bouwmaterieel en het optimaliseren van logistiek. Deze technische aanpassingen brengen echter aanzienlijke investeringen met zich mee, wat de financiële haalbaarheid van projecten onder druk zet. De kosten van de stikstofcrisis lopen op tot vele miljarden euro's, niet alleen door de vertraging van projecten, maar ook door de benodigde maatregelen en de inrichting van transitiefondsen.
Voor projectontwikkelaars en aannemers betekent de aangescherpte regelgeving dat proactieve stikstofanalyses vroeg in het projectproces onontbeerlijk zijn. Het loont om de inzet van bouwmaterieel realistisch maar ruim in te schatten in de AERIUS-berekeningen en stikstofbeperkende maatregelen juridisch te borgen. De recente uitspraken benadrukken ook het belang van een gedegen ecologische beoordeling, waarbij de instandhoudingsdoelstellingen van stikstofgevoelige habitattypen in Natura 2000-gebieden nauwkeurig worden meegenomen.
