De illusie van de betrouwbare opdrachtgever
Een gemeente geldt vaak als een stabiele en betrouwbare opdrachtgever, een welkome tegenhanger van de wispelturigheid in de private bouwmarkt. Toch blijkt de praktijk voor veel midden- en kleinbedrijf (mkb) aannemers in Amsterdam anders. Waar een tijdige betaling de levensader is van elk klein bedrijf, worstelen veel mkb-bouwers met aanzienlijke betalingsachterstanden wanneer zij voor de gemeente Amsterdam werken. Dit creëert een paradox: de partij die stabiliteit belooft, introduceert feitelijk onzekerheid en financiële druk in de bouwketen.
Betalingsachterstanden: een structureel probleem met lokale accenten
Het probleem van late betalingen door overheden is niet nieuw, noch uniek voor Amsterdam. Onderzoek wijst uit dat de gemiddelde betaaltermijn van rijksinstellingen zoals Rijkswaterstaat, Rijksvastgoedbedrijf en ProRail aan bouwbedrijven 75 dagen bedraagt nadat het werk is uitgevoerd. Dit is aanzienlijk langer dan de wettelijke norm van dertig dagen die voor commerciële transacties geldt en waar grote organisaties zich steeds meer aan moeten houden ten opzichte van mkb'ers. Hoewel gemeenten over het algemeen verbetering tonen in hun betaalgedrag, slaagt ruim zeventig gemeenten er nog steeds in een derde van de gevallen niet in om binnen dertig dagen te betalen.
De gemeente Amsterdam kende begin 2025 zelf een betalingsachterstand van ongeveer 200 miljoen euro, deels als gevolg van problemen met een nieuw factureringssysteem. Deze systeemfouten leidden zelfs tot het per ongeluk dubbel betalen van bijna zevenhonderd facturen, goed voor 21 miljoen euro, waarvan een deel moest worden teruggevorderd. Dergelijke operationele haperingen, hoe onbedoeld ook, illustreren de complexiteit van gemeentelijke administratie en de directe gevolgen voor leveranciers.
De financiële realiteit voor mkb-aannemers
Voor mkb-aannemers zijn betalingsachterstanden een existentiële bedreiging. Zij moeten kosten voor personeel en materialen vaak lang voorfinancieren, soms wel maandenlang, voordat zij een factuur kunnen indienen en de betalingstermijn überhaupt begint te lopen. Deze voorfinanciering, gekoppeld aan vertraagde inkomsten, zet de liquiditeit en solvabiliteit van een bouwbedrijf ernstig onder druk.
Een direct gevolg is dat bedrijven genoodzaakt zijn hun kredietruimte maximaal te benutten, of zelfs reserves aan te spreken die bedoeld zijn voor investeringen. Dit beperkt niet alleen de financiële slagkracht voor groei, maar ook de mogelijkheid om te investeren in noodzakelijke verduurzaming, zoals elektrisch materieel en machines. Gemiddeld mist een mkb'er jaarlijks ongeveer 13.000 euro aan omzet door late betalingen, waarbij 14,2% van de facturen niet tijdig wordt voldaan en 2,4% zelfs helemaal niet. In het meest extreme geval kunnen langdurige betalingsachterstanden zelfs leiden tot faillissementen in de keten, vooral wanneer onderaannemers op hun beurt hun medewerkers en leveranciers niet meer kunnen betalen.
Juridische kaders en de praktijk van afhandeling
De Nederlandse wet stelt een wettelijke betalingstermijn van dertig dagen vast, tenzij anders overeengekomen, waarbij een langere termijn tot zestig dagen onder bepaalde voorwaarden is toegestaan. Bij overschrijding van deze termijn kan een schuldeiser wettelijke rente eisen. Echter, het afdwingen van deze rechten in de praktijk is complex. Kleinere aannemers zijn vaak huiverig om een grote opdrachtgever als een gemeente voor het gerecht te slepen uit angst voor reputatieschade of het mislopen van toekomstige opdrachten. De kosten en de tijd die gemoeid zijn met juridische procedures maken dit voor veel mkb'ers een onhaalbare kaart.
Bovendien schuilt een deel van de vertraging in de bureaucratische processen die voorafgaan aan de facturatie zelf. Vanwege controles en goedkeuringsmomenten duurt het gemiddeld 63 dagen voordat een factuur überhaupt kan worden ingediend, nog los van de eigenlijke betalingstermijn. Deze ‘technische’ administratieve hindernissen zijn net zozeer onderdeel van het probleem als de latere betaling.
De bredere gevolgen voor de bouwsector
De problemen met tijdige betaling door de gemeente Amsterdam en andere overheden hebben verder reikende gevolgen dan enkel de individuele aannemer. Ze tasten het vertrouwen in de publieke sector als opdrachtgever aan en kunnen de bereidheid van mkb-bedrijven verminderen om in te schrijven op gemeentelijke aanbestedingen. Dit kan uiteindelijk leiden tot minder concurrentie, mogelijk hogere prijzen of minder innovatieve oplossingen voor de stad.
Sommige gemeenten erkennen het probleem en experimenteren met alternatieve betalingsregelingen, waarbij aannemers al tijdens de werkzaamheden worden betaald in plaats van pas na voltooiing. Voorbeelden in andere gemeenten tonen aan dat dit de voorfinanciering voor aannemers aanzienlijk kan verminderen. Hoewel Amsterdam een ‘Open Convenant’ met infrabedrijven heeft gesloten om de samenwerking te verbeteren en faalkosten te verminderen, ligt de focus daar meer op efficiëntie in de uitvoering dan direct op de betalingsstromen.
Nuchtere noodzaak tot verandering
De gemeente Amsterdam, als prominente speler in de bouw en infra, heeft een voorbeeldfunctie. De complexe interne administratieve processen en de gevolgen hiervan voor mkb-aannemers zijn niet alleen een financieel vraagstuk, maar ook een kwestie van goed opdrachtgeverschap. Het structureel verkorten van de doorlooptijd van administratieve goedkeuringen en de daaropvolgende betalingstermijnen is essentieel. Dit voorkomt niet alleen liquiditeitsproblemen en potentiële faillissementen bij kleine bedrijven, maar waarborgt ook de vitaliteit van de lokale bouwsector. Een gemeente die op tijd betaalt, investeert niet alleen in projecten, maar ook in een gezonde en innovatieve mkb-economie.
