De Europese bouwsector staat voor de constante uitdaging om te innoveren en tegelijkertijd te voldoen aan een groeiend aantal regels die de gezondheid van mens en milieu moeten beschermen. Een cruciaal onderdeel hiervan is de strenge Europese wetgeving rondom bouwmaterialen. Deze wetgeving verbiedt of beperkt het gebruik van bepaalde stoffen die in het verleden veelvuldig werden toegepast, maar inmiddels bekendstaan om hun schadelijke effecten. Dit heeft directe gevolgen voor materiaalkeuzes, projectplanning en de financiële haalbaarheid van bouw- en renovatieprojecten.
REACH als Hoofdkader voor Chemische Stoffen
Het fundament onder veel van deze regulering is de Europese verordening REACH, wat staat voor Registratie, Evaluatie, Autorisatie en restrictie van Chemische stoffen. Deze verordening is in het leven geroepen om de risico's van chemische stoffen voor de menselijke gezondheid en het milieu te beheersen en waar mogelijk te elimineren. REACH beschrijft de verplichtingen waaraan fabrikanten, importeurs, distributeurs en gebruikers zich moeten houden. Zo moeten producenten en importeurs van chemische stoffen die jaarlijks in hoeveelheden van 1.000 kilogram of meer worden verhandeld, deze registreren en daarbij aangeven of de stof schadelijk is en hoe deze veilig kan worden gebruikt.
REACH is een dynamisch instrument: stoffen worden continu geëvalueerd en op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten kunnen beperkingen of verboden worden opgelegd. Dit raakt direct de bouw, waar een breed scala aan chemische stoffen in producten zoals verven, lijmen, kitten en isolatiematerialen wordt verwerkt.
Asbest een Hardnekkig Probleem
Asbest is wellicht het meest beruchte voorbeeld van een materiaal dat van 'wondermateriaal' tot een volwaardige verboden stof is geëvolueerd. Het is een verzamelnaam voor zes natuurlijke mineralen met een vezelstructuur die tot ver in de jaren '90 veelvuldig werden gebruikt in de bouw vanwege hun sterkte, slijtvastheid, brandwerendheid en isolerende eigenschappen. Het inherente gevaar schuilt in de microscopisch kleine vezels die, eenmaal ingeademd, ernstige longaandoeningen zoals asbestose, longkanker en mesothelioom kunnen veroorzaken.
De Europese Unie heeft in 2005 een volledig verbod ingesteld op alle zes soorten asbestvezels en asbesthoudende producten, zowel voor productie binnen de EU als voor import. Recenter, eind 2023, is er een herziene EU-richtlijn (2023/2668) van kracht geworden die de grenswaarden voor asbestblootstelling op de werkplek drastisch verlaagt en strengere meetmethoden, zoals elektronenmicroscopie, voorschrijft. Deze richtlijn moet uiterlijk eind 2025 in nationale wetgeving zijn geïmplementeerd.
Ondanks het verbod is asbest nog steeds wijdverspreid in gebouwen die vóór 1994 zijn gebouwd. De technische realiteit leert dat het opsporen en veilig verwijderen van asbest (sanering) complexe en kostbare processen zijn. Een gedegen asbestinventarisatie is noodzakelijk vóór elke renovatie of sloop. De financiële impact van asbestsanering kan aanzienlijk zijn en projectbudgetten doen stijgen, soms zelfs meer dan de initiële bouwkosten. Deze kosten omvatten niet alleen de daadwerkelijke verwijdering, maar ook gespecialiseerde expertise en afvoer naar erkende stortplaatsen.
Chroom-6 Het Onzichtbare Gevaar
Chroom-6, of zeswaardig chroom, is een ander gevaarlijk materiaal dat lange tijd ongemerkt in bouwtoepassingen zat. Deze chemische verbinding werd gewaardeerd om zijn roestwerende eigenschappen en werd toegepast in verven, coatings, en zelfs in sommige cementsoorten. Echter, bij bewerkingen zoals schuren, lassen of stralen komen de kankerverwekkende deeltjes vrij, wat kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, waaronder longkanker en huidaandoeningen.
Sinds 2017 is de productie, verwerking en het gebruik van chroom-6-verbindingen in de EU principieel verboden. Chroom-6 is geclassificeerd als een Zeer Zorgwekkende Stof (ZZS) onder REACH. Werkplekken kennen strikte grenswaarden voor blootstelling. Het probleem is echter dat chroom-6 niet met het blote oog te herkennen is en vaak aanwezig is in coatings die vóór 2005 zijn aangebracht, waardoor veel oudere constructies 'chroom-6 verdacht' zijn.
De financiële realiteit dicteert dat voor werkzaamheden aan dergelijke constructies altijd eerst een inventarisatie en gespecialiseerde testen moeten plaatsvinden. De kosten voor deze testen en de daaropvolgende eventuele sanering kunnen substantieel zijn. Werkgevers hebben een wettelijke plicht om de risico's voor werknemers in kaart te brengen en beheersmaatregelen te treffen om blootstelling te voorkomen of te minimaliseren.
Andere Stoffen onder de Loep
Naast asbest en chroom-6 worden er voortdurend andere stoffen en materialen onder de REACH-verordening beperkt. Een recent voorbeeld is de nieuwe REACH-restrictie op de uitstoot van formaldehyde door houtgebaseerde bouwmaterialen die binnenshuis worden toegepast. Deze restrictie, van kracht vanaf augustus 2026, stelt strengere grenswaarden vast om de binnenluchtkwaliteit en daarmee de gezondheid van bewoners te beschermen.
Ook voor diverse lijmen en verven gelden specifieke beperkingen. Vluchtige Organische Stoffen (VOS) in deze producten kunnen schadelijk zijn bij inademing. De wetgeving stuurt daarom aan op het gebruik van minder schadelijke alternatieven, zoals watergedragen verven voor binnenschilderwerk. Leveranciers zijn verplicht Veiligheidsinformatiebladen (VIB's) te verstrekken, die cruciale informatie bevatten over de gevaren en veilige omgang met deze stoffen.
Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen (PAK's), vaak aanwezig in oudere teerproducten, asfalt en mastiek, zijn een andere groep van Zeer Zorgwekkende Stoffen. Hoewel een algeheel verbod op alle PAK's in bouwmaterialen complex is, wordt de blootstelling eraan streng gereguleerd en wordt de toepassing van PAK-houdende materialen sterk beperkt, vooral waar direct contact of uitdamping kan optreden.
De Financiële Impact en Aansprakelijkheid
De implementatie van deze Europese wetgeving brengt aanzienlijke kosten met zich mee voor de bouwsector. Deze omvatten investeringen in onderzoek, ontwikkeling van nieuwe, veilige materialen, en de kosten voor inventarisatie, verwijdering en afvoer van gevaarlijke stoffen uit bestaande gebouwen. Het is verleidelijk om in de praktijk te zoeken naar goedkopere alternatieven of snellere methoden, maar de financiële risico's van non-compliance zijn vele malen groter. De kosten van een sanering die achteraf toch moet plaatsvinden, boetes, vertragingen, en claims wegens gezondheidsschade van werknemers of derden overtreffen de initiële besparingen ruimschoots. De aansprakelijkheid van de werkgever voor een veilige werkomgeving is onverminderd groot, ook bij uitbesteding van werk.
Kennis en Controle als Essentiële Instrumenten
De complexe en steeds veranderende wetgeving vraagt om voortdurende kennisontwikkeling bij alle bouwprofessionals. Een actuele Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) is essentieel om de gevaren van aanwezige of vrijkomende stoffen te identificeren en de juiste beheersmaatregelen te treffen. Dit omvat correct gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en waar nodig het inschakelen van gespecialiseerde experts, zoals arbeidshygiënisten of asbestdeskundigen. De bouwprofessional die deze materie doorgrondt, opereert niet alleen legaal, maar ook efficiënter en duurzamer. Het gaat om een investering in veiligheid en kwaliteit die uiteindelijk een solide basis legt voor elk project.
